ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովը հուլիսի 20–ին ընդունել է Բերման-Սիսիլինի որոշման նախագիծը՝ պահանջելով, որ Թուրքիան բոլոր քրիստոնեական եկեղեցիները վերադարձնի դրանց «օրինական սեփականատերերին» և դադարեցնի քրիստոնեա փոքրամասնությունների հետապնդումները: Որտե՞ղ են Թուրքիայի կողմից գողացված և կորստի մատնած հայկական եկեղեցիները: Որտե՞ղ են նրանք գտնվել այն երկրում ուր երեք հազար տարի ապրել են հայերը:Այժմ Թուրքիայում առկա են 34 եկեղեցիներ և 18 դպրոցներ, որտեղ ուսանում են շուրջ 3000 աշակերտներ: Իսկ վերջին ուսումնասիրությունների արդյունքում փաստվել է , որ 1915թ-ից առաջ եղել են շուրջ 2300 եկեղեցիներ և շուրջ 700 դպրոցներ, որտեղ ուսանել են 82 հազար աշակերտներ: Ահա թե ինչ ժառանգություն է զավթել ու ոչնչացրել Թուրքիան: Ստորև ներկայացվում են Թուրքիայում հայակական եկեղեցիները և դպրոցները, որոնք գոյություն են ունեցել մինչև 1915 թ: Այս ցանկում ներռաված չեն Ղարսի և Արդահանի շրջանների եկեղեցիներն ու դպրոցները, որոնք միայն 1920թ-ին անցան Թուրքիայի տիրապետության տակ:
Կորուսյալ եկեղեցիներ
Ադանա- Յուրեկհիր. Ջեյհան, Տարսուս, Սիլիֆկե, Յումուրթալըկ, Դորթյոլ, Իսկանդերուն -25 եկեղեցիներ
Ամասիա- Վեզիրկոփրու, Մեջիտոզու, Մերզիֆոն, Հավզա, Գումուշհաճիկոյ, Լադիկ- 15 եկեղեցիներ
Անկարա- Կենտրոն, Հայմանա, Սինճան – 5 եկեղեցիներ
Անթակիա- կենտրոն, Սամանդաղ – 7 եկեղեցիներ
Այնթափ- Կենտրոն, Նիզիպ, Հալֆետի – 4 եկեղեցիներ
Արաբկիր (Մալաթիա) - Արաբկիր և Քեմալիե – 19 եկեղեցիներ
Արգանիմադենի (Մալաթիա) - Էրգանիս, Սիվերեկ, Բուլանըք, Կահտա- 10 եկեղեցիներ
Արմաշ – 2 եկեղեցիներ
Արդվին- 11 եկեղեցիներ
Բալըկշեհիր – Մուսաֆաքեմալփաշա, Բիգա, Բանդըրմա – 6 եկեղեցիներ
Բայբուրդ – 34 եկեղեցիներ
Դիարբաքր (Տիգրանակերտ) – Բեշիրի և գյուղեր – 14 եկեղեցիներ
Բիլեճիկ (Բուրսա)- Գոլպազար- 4 եկեղեցիներ
Բինգոլ – 11 եկեղեցիներ
Բիթլիս – Կենտրոն և գյուղեր - 30 եկեղեցիներ
Բիթլիս- Թաթվան, Ահլաթ, Մուտքի, հիզան – 66 եկեղեցիներ
Բոլու- Դուզճե, Ակյազի – 5 եկեղեցիներ
Բուրսա- Կենտրոն, օրհանգազի – 11 եկեղեցիներ
Չարսանջակ (Թունջելի) – Մազգիրտ. Պերտեկ, Փուլումոր, Հոզատ – 93 եկեղեցիներ
Չեմիշգեզեկ (Թունջելի) – 20 եկեղեցիներ
Չունգուշ (Դիարբաքր) – 2 եկեղեցիներ
Դերսիմ- Հոզատ, Պերտեկ – 28 եկեղեցիներ
Դիվրիգի (Սիվաս) – 25 եկեղեցիներ
Դիյադին (Էրզրում) – 4 եկեղեցիներ
Դիարբաքըր (Տիգրանակերտ) – Կենտրոն և հարակից գյուղեր- 11 եկեղեցիներ
Էդիրնե – 4 եկեղեցիներ
Էգին (Էրզիջան)- Քեմալիյե, Իլիճ – 17 եկեղեցիներ
Էգին – 3 եկեղեցիներ
Ալաշկերտ (Էրզիջան) – 6 եկեղեցիներ
Էրգանի – 11 եկեղեցիներ
Էրզինջան- Կենտրոն և հարակից գյուղեր -52 եկեղեցիներ
Էրզրում- Կենտրոն, ազիզիյե, Յակուտիյե,Աշկալե, Նարման, Իսպիր, Օլթու, Շենկայա, Հորասան, Փազարյոլու – 65 եկեղեցիներ
Գիրեսուն- Թիրեբոլու 1 եկեղեցի
Գյումուշհանե – կենտրոն 4 եկեղեցիներ
Գուրուն (Սիվաս)- Կենտրոն և հարակից գյուղեր – 5 եկեղեցիներ
Հարպուտ (Էլազիգ) – Հարպուտ կենտրոն, Քարակոչան, Փալու, Քեբան – 67 եկեղեցիներ
Հինիս (Էրզրում) – 19 եկեղեցիներ
Հոշապ – 14 եկեղեցիներ
Ստամբուլ- Եվրոպական մաս -36 եկեղեցիներ
Ստամբուլ- Ասիական մաս- 44 եկեղեցիներ
Իզմիր – կենտրոն, Մանիսա, Թուրգութլու, բերգամա, Նազիլլի, Օդեմիշ – 23 եկեղեցիներ
Իզմիթ – Գեբզե, կոջաելի, կանդիրա, գեյվե, կարամուրսել – 50 եկեղեցիներ
Կաստամոնու – Թաշկոփրու, Բոյաբատ, Ինեբոլու – 7 եկեղեցիներ
Կայսերի – Կենտրոն և հարակից գյուղեր, Նիգդե, Ակսարայ, Բոր, Նեվշեհիր, Տոմարզա, Դեվելի, բունյան, Տալաս – 57 եկեղեցիներ
Քեմահ (Էզիրջան) – Քեմահ և հարակից գյուղեր- 14 եկեղեցիներ
Կիղի (Էզիրջան) – 58 եկեղեցիներ
Կոնյա – Կենտրոն, բոր, Բուրդուր, Նեվշեհիր – 7 եկեղեցիներ
Կութահյա – Կենտրոն, Թավշանլի – 7 եկեղեցիներ
Լիսե- 19 եկեղեցիներ
Մարդին – 3 եկեղեցիներ
Մուշ – Կենտրոն և հարակից գյուղեր, Մալազկերտ, բուլանըկ, Վարտո, հիզան 148 եկեղեցիներ
Օրդու – Կառադուզ, Ուլուբեյ- 3 եկեղեցիներ
Փալու (Էլազիգ) – կենտրոն, Կովնչլար, Կարակոչան – 44 եկեղեցիներ
Փասիներ (Էրզրում) – 4 եկեղեցիներ
Փուլումուր (Թունջելի) – 6 եկեղեցիներ
Ռիզե- Յոլուստի – 1 եկեղեցի
Սամսուն (Ջանիկ և Օրդու) – 44 եկեղեցիներ
Շապին Գարահիսար- Շապինկայա, Գիրեսուն ր Սիվասի մի հատված – 32 եկեղեցիներ
Սիլվան – 34 եկեղեցիներ
Սիվաս- Կենտրոն և հարակից գյուղեր. Հաֆիկ, Զարա, ուլաշ, Յըդըզլի, սարիզ, Բունյան, Գեմերեկ – 110 եկեղեցիներ
Թերջան (Էզիրջան) – 33 եկեղեցիներ
Թոկատ – 32 եկեղեցիներ
Տրաբզոն – Կենտրոն և հարակից գյուղեր, Օֆ, Մաշկա, Սուրմենե, Ակչաաբատ, Ֆաթսա, Յորմա, Արագիլ – 89 եկեղեցիներ
Ուրֆա – Կենտրոն և հարակից գյուղեր , Բիրեջիկ, Սիվերեկ, Սուրուչ, Հիկվան, Հարրան, Բոզովա, Հալֆեթի – 17 եկեղեցիներ
Վան – Կենտրոն և հարակից գյուղեր, Էդրեմիտ, գուրպընար, Օզալպ,Էրջիշ, Թիմար, Մուրադիյե, Թաթվան, Բաշկալե, Գեվաշ, Բահչեսարայ, Չատակ – 322 եկեղեցիներ
Յոզգատ - Կենտրոն և հարակից գյուղեր, Բողազլիայն, Սարըկայա, Չայիրալան, Սորգուն, Շեֆաաթլի – 51 եկեղեցիներ
Յուսուֆելի (Արդվին) – 4 եկեղեցիներ
Զեյթուն (Մարաշ) – 14 եկեղեցիներ
Armweeklynews.am 03.08.11
Sources:
Raffi Bedrosyan, armenianweekly.com newspaper, 2011, August 2
Zakarya Mildanoglu, Agos newspaper April 22, 2011, Istanbul, Turkey
Ottoman Armenian National Council, annual reports 1910-1914, Istanbul, Turkey
Echmiadzin Journal, Yerevan, Armenia 1965-1966 all journals
Dr. H. Hamazasp, Armenian Monasteries in Anatolia, 9 volumes, Vienna Mkhitarist Union, 1940, Vienna, Austria
Raymond Kevorkian and Paul Paboudjian, Les Arméniens dans l’Empire ottoman à la veille du génocide (Armenians in the Ottoman Empire before the Genocide), Paris, 1992
Teotig Lapjinjian, Hayots Koghkota (Armenian Golgotha), 1923, Istanbul, Turkey
Vijagatsuyts, Kavaragan Azkayin Varjaranats Turkiyo, Dedr A-B, Vicag 1901 Darvo (Report on Armenian Schools in Anatolia, Turkey, Booklets 1 and 2, 1901 Status) Armenian National Education Commission Central Directorate, Istanbul, Turkey
Sevan Nishanyan, Adini Unutan Ulke (The Country That Forgot Its Name), Everest Press, 2010, Istanbul, Turkey
Աղբյուր`http://www.armweeklynews.am/i3/main/awn_church.htm?#%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87_1915%D5%A9
