 Հյուրանոցի աստիճաններին նստած՝ սպասում էի կինոռեժիսոր Ռոման Բալայանին: Դեռեւս դրա նախորդ օրը՝ «Ճախրող հրեշտակները» ֆիլմի պրեմիերայի ժամանակ, հանդիպեցի հայտնի կինոռեժիսորին, եւ հենց այդ ժամանակ էլ պայմանավորվեցինք հարցազրույց անելու համար: Ֆիլմը նվիրված էր Ռ. Բալայանի 70-ամյակին: Ռ. Բալայանին սպասելիս՝ հիշեցի Զառա Աբդուլաեւի գրքից մի հատված, երբ կինոռեժիսորին հարցրել էին, թե արդյո՞ք նա իր բնույթով հայեցող է, եւ գուցե դա՞ է պատճառը, որ անընդհատ հիշեցնում է իր ծուլության մասին, Ռ. Բալայանը պատասխանել էր. «Դա, եթե կամեք, իմ կատարյալ վիճակն է: Այն, ինչ ես անվանում եմ ծուլություն, ձգտում է լիիմաստ ինչ-որ կյանք, որը չի ստացվում, արտաքին հանգամանքներին դիմադրելու հնարավորություն, երբ ներքաշվում ես ավելի դանդաղ կամ արագ ռիթմի մեջ: Իսկ ես ուզում եմ ապրել իմ սեփականով: Նկատի ունեմ անգամ կենսառիթմը...»: Ցավոք, Ռ. Բալայանի հետ հանդիպումը բավական կարճ տեւեց՝ նրան սպասում էին, եւ նույն օրը նա պետք է մեկներ Հայաստանից: Մենք զրուցեցինք շատ քիչ, եւ այնպիսի տպավորություն էր, թե լրագրողների բոլոր հարցերը նրա համար այլեւս նորություն չեն, եւ նա անգամ դրանց կանխամտածված պատասխանները գիտի։
- Երեւի անգիր գիտեք, չէ՞, թե լրագրողներն ինչ հարցեր են սիրում տալ:
- Անշուշտ, գիտեմ:
- Ու նաեւ դրանց պատասխաննե՞րը:
- (Ժպտում է.- Մ.Մ.)...
- Որտեղի՞ց է սկսվում կինոն:
- Ոչ մի տեղից էլ չի սկսվում, կամ ավելի ճիշտ՝ ցանկացած պահից ու վայրից՝ դա կլինի տանը, փողոցում, երազում, երբ հանկարծ մտքովդ մի բան է անցնում ու տեսնում ես ամբողջ ֆիլմը: Իհարկե, պարտադիր չէ տեսնել ամբողջ ֆիլմը, բավական է տեսնել միզանսցենը, էպիզոդը, դեմքը, որոնք կա՛մ հորինում ես, կա՛մ տեսնում ես, այլ ոչ թե նստում ես ու սկսում տանջվելով մտածել այդ մտքի մասին՝ սպասելով դրա իրականացմանը: Քիչ առաջ երիտասարդ ռեժիսոր Արամ Շահբազյանի հետ զրուցում էինք եւ մի քանի րոպեների ընթացքում միանգամից այնքա՜ն մտքեր փոխանակեցինք: Նա շատ խոստումնալից երիտասարդ է, ում հետ մեծ հույսեր եմ կապում:
- Այսօր կինոն, կարծես, շատ փոփոխություններ է կրել: Կինոյում բացակայում է ամենակարեւորը՝ ասելիքը: Ինչո՞ւ:
- Ժամանակներն այդպիսին են: Մենք հիմա ապրում ենք պրագմատիկ ժամանակներ: Մեր սերունդը պատրաստ էր առանց գումարի ֆիլմ նկարահանել` միայն թե նկարեինք: Իսկ այսօրվա կինոռեժիսորներն անգամ մատը չեն շարժի, եթե իմանան, որ ֆիլմը նկարելու են առանց գումար ստանալու: Նրանք ճի՞շտ են, թե՞ սխալ՝ չեմ կարող ասել: Մեր սերունդն ավելի բարոյական էր: Մեզ ավելի շատ հուզում էին բարոյականության հարցերը: Այդպես էր նաեւ աշխարհում: Իսկ հիմա աշխարհը փոխվել է: Ամերիկան իր դոլարով փոխեց մարդկային հարաբերությունները: Արեւմուտքում մարդիկ քնում-արթնանում են՝ մտածելով շահույթ ստանալու մասին: Մենք դեռ չենք հասել դրան: Ես ուղղակի ափսոսում եմ ոչ թե Սովետական Միության ժամանակների, այլ այն ժամանակների համար, երբ մենք մաքուր էինք, չնայած քիչ էինք տեղեկացված:
- Տարկովսկին ասում էր, որ արվեստը պետք չէ կապել բիզնեսի հետ, բայց կինոն միակ ճյուղն է, որ ենթադրում է բիզնես, այսինքն՝ որոշակի գումարներ, որոնք պետք է ներդրվեն ֆիլմի ստեղծման համար:
- Պետք է հաշվի առնել, թե ինչ ֆիլմի մասին է խոսքը: Քիչ առաջ նշեցի, որ մենք ապրում ենք այնպիսի ժամանակներում, երբ սերունդը մտածում է եկամուտ ստանալու մասին: Ի տարբերություն արվեստի մյուս ճյուղերի՝ գրականություն, գեղանկարչություն, եւ այլն, կինոն ներկայացնում է արվեստ եւ բիզնես: Նախկինում այդ հարաբերակցությունը, այսպես ասած՝ հիսուն-հիսուն էր, իսկ հիմա համաշխարհային կինոարտադրության 90%-ի արտադրանքը բիզնես-ֆիլմերն են, ինչպես, օրինակ, «Ավատարը»: Նման ֆիլմերով պարզապես գումար են աշխատում, ուրիշ ոչինչ:
- Մարդիկ փոխվե՞լ են:
- Նրանք փոխում են մարդկանց: Ոչ թե այդ մարդիկ են ցանկանում այդպիսի ֆիլմեր, այլ նրանք են առաջարկում: Նրանք գիտեն, որ հատկապես նոր սերնդի մոտ կա կյանքի մասին նման ընկալում, ինչի հաշվին էլ աշխատում են:
- Իսկ ծանո՞թ եք Հայաստանի ներկա ֆիլմարտադրության վիճակին:
- Ես որեւէ բան չգիտեմ: Նշեցի երիտասարդ կինոռեժիսոր Արամ Շահբազյանի անունը, քանի որ նայել էի նրա ֆիլմը: Դա է պատճառը, որ նրան եմ գովում: Իսկ միգուցե կան նաեւ այլ կինոռեժիսորներ, որոնց աշխատանքներին ծանոթ չեմ, բայց դա չէ կարեւորը: Մինչեւ պետությունը մեծ գումարներ չներդնի ֆիլմարտադրության ոլորտում, եւ, ասենք, տարվա ընթացքում հանկարծ սկսեն նկարահանել 8 ֆիլմ, դժվար կլինի խոսել անհատական միջոցներով նկարահանվող ֆիլմարտադրության մասին:
- Ի դեպ, այսօր շատ է խոսվում ֆիլմարտադրության, այսպես ասած՝ մաֆիաների մասին: Այդ իմաստով, օրինակ, Ռուսաստանում բավական հայտնի է Նիկիտա Միխալկովի անունը:
- Ոչ, իրավիճակը փոքր-ինչ այլ է: Ես չեմ ուզում խոսել Նիկիտայի մասին, քանի որ նա իմ ընկերն է: Եվ երկրորդ՝ Ռուսաստանում պետությունը ֆիլմարտադրության համար գումար էր հատկացրել ոչ թե հարյուրավոր պրոդյուսերների, այլ 7 խոշոր ընկերությունների: Իսկ մնացած պրոդյուսերները պետք է ներկայացնեին իրենց նախագծերը, բայց գումարը ստանալու էին այդ ընկերությունները: Դա նորմալ է: Ամբողջ աշխարհում այդպես է: Ու, չգիտես ինչու, բոլորը սկսում են քննարկել՝ Մոսկվայում գիտե՞ք... Իսկ ի՞նչ է պատահել: Ամեն բան նորմալ է, եւ միգուցե վիճակն ավելի վատ կլինի:
- Ամեն տարի Հայաստան եք գալիս: Տեղաշարժեր տեսնո՞ւմ եք մեր երկրում:
- Անկեղծ ասած, ես քիչ եմ քայլում քաղաքում՝ անգամ 30 մետր չեմ քայլում, բայց որոշ բաներ, այնուամենայնիվ, հասցրել եմ նկատել: Ամբողջ քաղաքը վերածել են սրճարանների, թերեւս այդ բիզնեսը եկամտաբեր է այստեղ: Իհարկե, Հյուսիսային պողոտան սարսափելի է: Ասում են՝ նորմալ է, ի՞նչ է եղել: Բայց այդ պողոտան բացարձակ չի խոսում քաղաքի կենտրոնի ճարտարապետական տեսքի հետ: Սա այն է, ինչ ես հասցրել եմ նկատել: «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի թշնամիներն են քչացել իմ գործընկերների շարքում: Շատերը չէին սիրում, իսկ ես կարծում եմ, որ «Ոսկե ծիրանի» կազմակերպիչները բավական մեծ գործ են անում՝ այդքան օտարերկրացի բերելով Հայաստան, որոնք գոհ են լինում հյուրընկալությունից եւ սիրում են մեր երկիրը: Կինո չկա, մենք նկարում ենք: Կինոփառատոնն ու կինոարտադրությունը տարբեր գումարներ են, եւ պետք չէ մտածել, որ փառատոնին գումար կտան` ֆիլմ կնկարենք: Ֆանի Արդանը եկավ, ում կարող եմ ես չտեսնել, բայց դա շատ կարեւոր է հանդիսատեսի համար:
- Հետաքրքիր է՝ իսկ տարիներ առաջ` Խորհրդային Միության ժամանակ, Հայաստանի ֆիլմ արտադրող ընկերությունները Ձեր ֆիլմերի նախագծերը չընդունեցին: Ինչպե՞ս բացատրեցին դա:
- Այն ժամանակ չընդունեցին, ճիշտ է: Մինչ 1981թ. ես սպասում էի, որ իմ ներկայացրած 3 ֆիլմերի սցենարները կընդունեին, իսկ ահա 1981-ից հետո ես չցանկացա այլեւս, որ նրանք ընդունեն: Նորմալ է, շարունակում ենք ապրել: Ես այն հայն եմ, որ ինտեգրվում է այն ազգին, որի հետ ապրում է: Կարծում եմ՝ այդպես էլ պետք է լինի: Ժամանակ առ ժամանակ սփյուռքը հավաքվում է՝ ինչո՞ւ, մենք սեւամորթնե՞ր ենք, թե՞ հնդիկներ:
- Պարոն Բալայան, բայց Դուք այն հայն եք, որ ծնվել եւ մանկությունն անցկացրել է Ղարաբաղում: Ի վերջո, հատկապես վերջին ժամանակները ակտիվորեն քննարկվում է Լեռնային Ղարաբաղի ճակատագիրը: Ադրբեջանը պահանջում է ԼՂ շրջանների վերադարձը՝ հակառակ դեպքում սպառնալով վերսկսել պատերազմը: Որպես ղարաբաղցի՝ ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս պետք է լուծվի հարցը:
- Ամենից տխուրն այն է, որ Երեւանում կան մարդիկ՝ ոչ մեկ կամ երկու, որոնց այլեւս հոգնեցրել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցը, նրանք պատրաստ են վերադարձնել Ղարաբաղը: Ես չգիտեմ եւ չեմ ուզում քննարկել, թե ինչո՞ւ է այդպես, բայց դա շատ վատ է: Ղարաբաղը հայերի վերջին հույսն է, որ աշխարհում կարող են պահել: Դա Հայաստանի միտքն ու ուժն է: Չկա ավելի վատ բան, քան մի խնդրի շուրջ երկու կողմերի հոգնածությունը. երբ մի կողմը ցանկանում է միանգամից վերցնել, մյուսը՝ միանգամից տալ: Ես կարող եմ ասել, որ հայ ազգն ունի ինձ մշտապես ապշեցնող մի հատկություն՝ մենք ոչ այնքան հաղթանակներով ենք ուրախանում, որքան հպարտությամբ հիշում ենք մեր պարտությունները: Սա ի՞նչ է: Մեր պատմությունն էլ այդպես է՝ պարտությունը չենք տարբերակում հաղթանակից: Լավ, ինչքա՞ն կարելի է այսպես շարունակել: Իսկ ես հիշում եմ, երբ վերջացավ պատերազմը, իմ ընկերներից մի քանիսը, որ իրենց անվանում էին փոքր-ինչ ղարաբաղցի, ասում էին՝ «Բաբոս ու դեդոս ղարաբաղցի են»: Ես չեմ քննարկում հարցը՝ ում կամ ինչ, դա ինձ համար նշանակություն չունի: Ես ունեմ եւ՛ իշխանամետ, եւ՛ ընդդիմադիր ընկերներ, ովքեր սկսում են վիճաբանել, իսկ ես ասում եմ՝ ընկերներ, ես եկել եմ ձեզ հետ զրուցելու, ես հայ եմ, իսկ դո՞ւք: Ես ապրում եմ հեռու, եւ դա ինձ չի հետաքրքրում: Ես ուզում եմ, որ հայերն իրար հետ լինեն՝ մի՞թե սխալ միտք է, բայց չի ստացվում: Իբր ժողովրդավարություն է, եւ մեր հարեւանների հետ իրադրությունն այնպիսին է, որ մենք հեշտությամբ կարող ենք մեկս մյուսին քամահրանքով կամ, ներեցեք, զզվանքով մոտենալ:
Աղբյուր`http://armenpress.am/arm/news/659282/
|
